Türkiye’de uzun zamandır tartışılan ‘gelire göre vergi’ sistemiyle ilgili çalışmalar hızlandı. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Türkiye’de dolaylı vergilerin payının yüksek, dolaysız (doğrudan) vergilerin ise düşük olduğunu belirterek, “Önümüzdeki günlerde oransal olarak doğrudan (dolaysız) vergilerin payının sosyal adalet açısından artması gerektiğine inanıyorum. Gelir düzeyi ne olursa olsun herkesten aynı vergiyi almak değil, düşük gelirli kesimlere daha az sorumluluk yüklenmesi anlamına geliyor” ifadelerini kullandı.
DOLAYLI VERGİ PAYI % 65
Türkiye’de dolaylı vergi yükü 1990’da yüzde 48, 2000’de yüzde 59, 2002’de yüzde 66, 2004’te yüzde 69 olmuştu. 2010’da yüzde 67 olan söz konusu oran, 2017’ye kadar yüzde 66-69 bandında seyretmiş, 2019’da yüzde 61.3’e gerilemiş, 2020’de yüzde 65.6, 2021’de yüzde 64.1 ve geçen yıl yüzde 62.2 düzeyinde gerçekleşmişti. 2023 ocak-ağustos döneminde ise KDV ve ÖTV’nin toplam vergi gelirlerindeki payı yüzde 65, dolaysız vergilerin payı ise yüzde 35 oldu. Dolaylı vergiler arasında KDV, ÖTV, Banka ve Sigorta Muamele Vergisi, Özel İletişim Vergisi, Damga Vergisi, Gümrük Vergisi bulunuyor. Dolaysız vergiler ise gelir ve kazanç üzerinden alınan Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ile mülkiyet üzerinden alınan Veraset ve İntikal Vergisi, Emlak Vergisi ve MTV’yi kapsıyor.
OECD’DE DAHA DÜŞÜK
OECD genelinde gelir, kâr ve sermaye gelirlerinden alınan vergilerin payı ortalama yüzde 11.2 düzeyinde. Türkiye’de bu oran ise sadece yüzde 5.5. KDV ve ÖTV gibi dolaylı vergilerin, toplam vergi geliri içerisindeki payında ise Türkiye, OECD ülkeleri arasında ilk sırada. Norveç’te, zengin birey ve şirketlerden alınan gelir, kâr ve sermaye gelirleri vergilendirilerek sağlanan dolaysız vergilerin payı 2021 itibarıyla yüzde 20.4… ABD’de ise toplamdaki pay 12.8 düzeyinde.
OVP’DE DE YER ALIYOR
Hükümetin yeni vergi sistemine ilişkin ipuçları 2024-2026 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program’da da (OVP) yer almıştı. Buna göre, gelir, kurumlar, katma değer vergileri kanunları ile vergi usul kanunu vergilemede adalet, eşitlik, öngörülebilirlik ilkeleri çerçevesinde güncellenecek. Gelir ve kurumlar vergisi denetçilerinin adedi artırılacak. Vergisel teşvikler tüm iktisadi ve sosyal yönleriyle ele alınacak. Vergi harcamasına yönelik düzenlemelerden etkin olmayanlar kaldırılacak. Dolaysız vergilerin gelir içinde ağırlığı artacak. Bunun için vergi teşvik, muafiyet, uzlaşma, matrah belirleme yeniden düzenlenecek. Vergi Usul Kanunu’na göre çift kayıt sistemi önlenecek. Ödeme gücüne göre artan oranda vergilendirmeye yönelik mekanizmalar güçlendirilecek. E-defter ve e-belge uygulamaları yaygınlaştırılacak.
NE PLANLANIYOR?
Sabah’ın haberine göre, Oransal olarak dolaysız vergilerin payının artırılması planlanıyor. Gelir düzeyi düşük olandan daha az, zenginden daha çok vergi alınması hedefleniyor. Kayıt dışılıkla etkin ve dijital verileri kullanarak mücadele edilerek vergi gelirlerinin artırılması, tahakkuk-tahsilat oranlarını artıracak tedbirler alınması gündemde.
